در حالی که تولیدکنندگان آهن اسفنجی از فشار چندجانبه به واحدهای تولیدکننده این محصول نالان هستند و ادامه این روند را به معنای غیراقتصادی شدن تولید می‌دانند، در مقابل تولید کنندگان شمش فولاد نیز به افزایش غیرمنطقی قیمت آهن اسفنجی معترضند و منفی شدن بازار فولاد تا پایان سال را محتمل می‌دانند.
حلقه تولید آهن اسفنجی به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین حلقه‌های زنجیره تولید فولاد در ایران به شدت تحت فشار است و در نتیجه روندهایی نظیر افزایش شدید قیمت گندله، کمبود عرضه گندله در بورس کالا، عدم تناسب قیمت پایه آهن اسفنجی و گندله و افزایش شدید نرخ گاز واحدهای احیاء مستقیم، حاشیه سود واحدهای تولیدکننده آهن اسفنجی در ماه‌های اخیر به زیر ۲۰ درصد رسیده و اگر قیمت‌های بورس کالا را ملاک قرار داده شود، حاشیه سود این واحدها به ۱۵ درصد و حتی کمتر سقوط کرده است.
از ابتدای سال جاری تا ۲۰ آبان‌ماه، قیمت گندله در بورس کالا ۱۸.۸ درصد افزایش یافته است. این درحالی است که در همین بازه زمانی، قیمت آهن اسفنجی ۴.۸ درصد کاهش یافته است.
قیمت گندله در آغاز سال جاری ۳۰.۷ درصد قیمت آهن اسفنجی بوده اما در تاریخ ۲۰ آبان (در هفته گذشته)، نسبت قیمت گندله به آهن اسفنجی به ۳۸.۳ درصد رسیده است؛. این بدان معناست که هزینه تولید واحدهای احیاء مستقیم به شدت از محل افزایش قیمت مواد اولیه، افزایش یافته است.
حاشیه سود ۱۵ درصدی واحدهای تولید آهن اسفنجی و سود بالای ۳۵ درصدی فروش گندله
محاسبات نشان می‌دهد که هزینه تولید آهن اسفنجی در واحدهای احیاء مستقیم به ۹.۵ تا ۱۰ هزار تومان به ازای هر کیلو رسیده است و اگر قرار باشد قیمت فروش آهن اسفنجی در کانال ۱۱ هزار تومانی قرار گیرد، با توجه به حاشیه سود اندک حدوداً ۱۵ درصدی، سرمایه‌گذاری در واحدهای احیاء مستقیم از توجیه اقتصادی برخوردار نخواهد بود و واحدهای فعال تولیدکننده آهن اسفنجی نیز در ادامه با مشکلات بسیاری مواجه خواهند شد.
این در حالی است که بررسی صورت‌های مالی برخی شرکت‌ها که در سامانه کدال منتشر شده نشان می‌دهد که حاشیه سود برخی از تولیدکنندگان ناشی از فروش گندله در بازار داخلی به ۳۵.۷، ۴۰.۵ و حتی ۵۳.۸ درصد می‌رسد.
مساله مهم دیگر عرضه گندله در بورس کالا است. واحدهایی که خودمصرفی ندارند، ملزم به عرضه ۱۰۰ درصد گندله تولیدی خود در بورس کالا هستند. طبق محاسبات ماهانه بیش از ۴.۳ میلیون تن گندله باید در بورس کالا عرضه شود، اما این کف عرضه تکلیفی فقط در فروردین امسال رعایت شده و در همه ماه‌های بعد میزان عرضه گندله در بورس کالا به مراتب کمتر بوده است. در ۴ ماهه تیر تا مهرماه سال جاری، میانگین عرضه ماهانه گندله در بورس کالا تنها ۳.۱ میلیون تن بوده است.
صادرات گندله، در شرایط تامین نشدن نیاز واحدهای تولیدکننده آهن اسفنجی
جهش صادرات گندله در شرایطی است که تولیدکنندگان آهن اسفنجی تصریح می‌کنند که نیاز آنها به گندله به خوبی تأمین نمی‌شود.
در ۷ ماهه نخست امسال، صادرات گندله کشور با جهش ۱۲۵ درصدی به حدود ۵.۵ میلیون تن رسیده است. این به معنای صادرات ۷۸۵ هزار تن گندله در ماه است که عدد بسیار بالایی محسوب می‌شود.
صادرات این حجم عظیم گندله، تنها ۵۴۴ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور در ۷ ماهه نخست امسال به همراه داشته است. این در حالی است که اگر این میزان گندله با طی مراحل به شمش یا محصولات فولادی تبدیل می‌شد، درآمد ارزی بسیار بیشتری نصیب کشور می‌شد. به‌طور مشخص اگر این گندله صرف تولید شمش فولادی می‌شد و در ادامه شمش فولادی صادر می‌شد، درآمد ارزی کشور تنها از این محل به بیش از ۱.۵ میلیارد دلار می‌رسید.
تبعیض در تعیین قیمت پایه گندله
عیار مرجع گندله در بورس کالا ۶۵ درصد است و به ازای هر یک درصد افزایش عیار، پاداش افزایش قیمت ۵ درصدی برای تولیدکنندگان گندله لحاظ شده است. در حالی که MD معیار آهن اسفنجی ۹۱ درصد است و هیچ پاداشی برای MD بالاتر از این میزان لحاظ نشده است! MD آهن اسفنجی بسیاری از واحدها به بالاتر از ۹۳ درصد می‌رسد و این شرکت‌ها هزینه پاداش عیار بالاتر گندله را می‌پردازند بدون اینکه پاداشی بابت MD بالاتر تولیدات خود دریافت کنند!
همزمان با همه این رویدادها و روندها، قیمت گاز واحدهای احیاء مستقیم نیز افزایش بسیار شدیدی یافته و یک ردیف مجزا از صنایع فولاد برای نرخ گاز این واحدها تعریف شده است! نرخ واحدهای احیاء مستقیم که سال گذشته مثل کل صنایع فولاد ۲ هزار تومان به ازای هر مترمکعب بوده، در اردیبهشت تا شهریور امسال به چهار هزار تومان به ازای هر مترمکعب و در مهرماه به سه هزار و ۳۸۷ تومان به ازای هر مترمکعب رسیده است. این در حالی است که نرخ گاز بقیه بخش‌های صنعت فولاد، در فاصله اردیبهشت تا شهریور امسال سه‌هزار تومان به ازای هر مترمکعب و در مهرماه ۲ هزار و ۵۴۰ تومان به ازای هر مترمکعب است.
سوال این است که با این افزایش هزینه‌ها و همزمان اعمال محدودیت‌ها در بازار آهن اسفنجی، واحدهای احیاء مستقیم که ستون فقرات زنجیره فولاد ایران هستند، تضعیف نمی‌شوند؟
تولیدکنندگان شمش معترض به افزایش غیرمنطقی قیمت آهن اسفنجی
طبق گزارشات منتشر شده، تولید فولاد همچون گذشته ادامه دارد، اما شرایط بازار چندان مساعد نیست؛ به طوری که روند معاملات فولاد در بورس کاهشی بوده است.
در حال حاضر تولید فولاد، روال عادی خود را دارد و با همان روند سابق انجام می شود. این در حالی است که مدتی در تابستان محدودیت برق وجود داشت، اما آن محدودیت ها برداشته شد و تولید روی همان ظرفیت های قبلی قرار گرفت.
البته احتمالا محدودیت گاز هم از ماه جاری (آبان ماه) یا ماه بعد شروع می شود و روی تولید احتمالا اثرگذار خواهد بود، منتهی بازار خیلی خوب نیست؛ یعنی تقاضای قوی و شدیدی روی بازار نیست که عمدتا به دلیل رکود ساخت و سازها باشد.
کارشناسان فولاد معتقدند: در مورد شمش فولاد، افزایش قیمت ها چندان نبوده به طوری که می توان گفت افزایش یک دهم تورم هم نبوده است. با این وجود غالبا افزایش قیمت در مورد آهن اسفنجی است که خوراک تولید کنندگان شمش است و آنها روی قیمت آهن اسفنجی معترض هستند که افزایش غیر منطقی هم داشته است. ضمن اینکه هرچقدر هم جلو می رویم با سرد شدن هوا و محدودیت گاز احتمالا بدتر می شود.
محدودیت بازار، عرضه کم در بورس و بالا بودن تقاضا از مهمترین عواملی است که موجب شده قیمت این محصول بالا باشد.