بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بندر تجاری ایران، نقشی حیاتی در زنجیره تأمین کشور و تجارت خارجی ایفا می‌کند. اما ضعف زیرساختی، کمبود تجهیزات مدرن، و ناکارآمدی لجستیکی در این بندر، باعث رسوب گسترده کالاها و کندی در فرآیند صادرات و واردات گردیده است. این مسأله نه‌تنها بر فضای تجاری کشور اثر منفی دارد، بلکه به صنایع کلیدی همچون فولاد نیز آسیب می‌زند.
بر اساس گزارش‌ها، این بندر سالانه ظرفیت تخلیه و بارگیری بیش از ۸۸ میلیون تن کالا را دارد و نزدیک به ۵۵ درصد از صادرات و واردات کشور از طریق آن انجام می‌شود. با این حال، امکانات لجستیکی و تجهیزات تخلیه و بارگیری، متناسب با این حجم از فعالیت توسعه نیافته‌اند. در حال حاضر، بیش از ۱۲۰ هزار کانتینر در محوطه بندر دپو شده‌اند، که علت اصلی آن، عدم تطابق ظرفیت ترخیص روزانه با میزان ورودی کالاهاست.
زمینه‌ساز انباشت کالا در بندر رجایی
یکی از عوامل تشدید رسوب کالا، نرخ پایین انبارداری در بندر شهید رجایی است. این مهم، موجب می‌شود صاحبان کالا، ترخیص محموله‌های خود را به تعویق بیندازند. این در حالی است که در بنادر پیشرفته، نرخ انبارداری به گونه‌ای تعیین می‌شود که گردش سریع کالا را تشویق کند. علاوه بر این، تأخیر در تخصیص ارز، مشکلات بانکی، و بروکراسی چندلایه در گمرک، روند ترخیص را با چالش مواجه کرده است.
تأثیر مستقیم بر صنعت فولاد؛ از زغال‌سنگ تا صادرات شمش
کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی فولاد و مواد معدنی، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا تأکید کرد که مشکلات لجستیکی و ضعف در تجهیزات بنادر کشور نه‌تنها بر جریان تجارت تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه در مواردی موجب تحمیل خسارات جدی به فعالان اقتصادی نیز می‌شود. به گفته او، توقف‌های طولانی‌مدت محموله‌های وارداتی مانند زغال‌سنگ و مواد معدنی، در کنار نبود امکانات ایمن‌سازی و انبارداری مناسب، به افزایش هزینه‌ها و کاهش بهره‌وری منجر شده است.
یکی از حوزه‌هایی که از این وضعیت آسیب می‌بیند، صنعت فولاد ایران است. بخش قابل‌توجهی از مواد اولیه تولید فولاد از جمله سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و فروآلیاژها از طریق این بندر وارد کشور می‌شود. همچنین، صادرات شمش فولادی، میلگرد و ورق نیز از همین مسیر صورت می‌گیرد. در نتیجه، هرگونه تأخیر یا اختلال در بندر شهید رجایی، می‌تواند تولید و تعهدات صادراتی شرکت‌های فولادی را با بحران مواجه سازد.
نمونه‌ای از این اختلالات، آتش‌سوزی در انبارهای حاوی زغال‌سنگ به دلیل نبود تجهیزات ایمنی و حمل مناسب است. این موضوع خسارات سنگینی به بار آورده و اعتماد صنایع به زیرساخت‌های بندری را کاهش داده‌است.
راهکار چیست؟ نوسازی تجهیزات و هم‌افزایی نهادها
برای برون‌رفت از وضعیت فعلی، نوسازی تجهیزات تخلیه و بارگیری، به‌روزرسانی سامانه‌های دیجیتال مدیریت کالا، افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و مهم‌تر از همه، هماهنگی میان نهادهای اجرایی و بخش خصوصی الزامی است. همچنین، بازنگری در نرخ‌های انبارداری و ایجاد مشوق‌هایی برای ترخیص سریع‌تر کالا، می‌تواند جریان تجارت در بندر را روان‌تر کند.
اگر بنادر ایران، به‌ویژه بندر شهید رجایی، از نظر لجستیکی ارتقاء یابند، می‌توان امیدوار بود که سهم کشور در بازارهای جهانی افزایش یافته و صادرات فولاد و دیگر محصولات صنعتی با پایداری بیشتری انجام شود.
